روایتی تصویری از پناهجویان افغان در مرزهای ایران و ترکیه

با آغاز فروپاشی دولت مرکزی در افغانستان بسیاری از شهروندان افغان این کشور را به مقاصد مختلف ترک کردند. آنانی که گذرنامه، ویزا و امکانات مالی داشتند از طریق مرزهای هوایی خارج شده و بسیاری به مشهد رفتند. گروهی نیز تلاش کردند به صورت غیر قانونی وارد خاک ایران شوند که توسط نیروهای مرزی متوقف شدند.

با پیشروی طالبان، ارتش افغانستان بدون مقاومت تسلیم شد. شماری از نظامیان افغان از طریق مرز میلک وارد ایران شدند. در نتیجه نشستی که مسئولان جمهوری اسلامی ایران با طالبان برگزار کردند، این افراد به افغانستان بازگشت داده شدند. از سرنوشت این افراد اطلاعی در دست نیست، معلوم نیست آیا این نظامیان به صفوف طالبان پیوسته‌اند یا به زندگی "عادی" خود بازگشته‌اند؟

به گزارش خبرگزاری‌های ایران پناهجویان افغان بعد از ورود به خاک ایران توسط هنگ مرزی ایران در پاسگاه ملاشریف جمع آوری می‌شوند و بعد از یک "پذیرایی مختصر" توسط نیروهای هلال احمر، به فاصله ۲۴ ساعت توسط نیروهای انتظامی ایران از طریق مرز میلک دوباره به افغانستان برگردانده می‌شوند.

اخیرا مهدی محمودی، مدیرکل امور اتباع وزارت کشور یک بار دیگر تاکید کرد که ایران برای پذیرش مهاجران و آوارگان جدید اردوگاه فراهم نکرده است. به گفته او اصولا به نظر نمی‌رسد که فضای افغانستان طوری باشد که موج آوارگی و مهاجران جدید به سمت ایران حرکت کنند بنابراین نیازی به تمهیدات در این‌باره وجود ندارد.

شبه‌نظامیان طالبان بر شدت برخورد با شهروندان خواستار مهاجرت در اطراف فرودگاه کابل افزوده‌اند و تاکید می‌کنند که عملیات تخلیه نیروهای خارجی و همکاران محلی آن‌ها باید طبق توافق با آمریکا در روز سه‌شنبه ۳۱ اوت خاتمه یابد. ناظران معتقدند با بسته شدن فرودگاه کابل فشار برای خروج در مزهای زمینی افزایش خواهد یافت.

یک مقام ارشد ناتو که در افغانستان مستقر است روز چهارشنبه ۲۵ اوت (۳ شهریور) در گفتگو باخبرگزاری رویترز ازهمسایگان افغانستان خواست مرزها را باز کنند. او گفت: «ایران، پاکستان و تاجیکستان باید اجازه ورود افراد بیشتری را از طریق مرز زمینی یا هوایی بدهند.»

ترکیه از ماه‌ها پیش با سرعت بخشیدن به احداث دیوار مرزی به رویدادهای افغانستان واکنش نشان داد. با این حال این کشور نیز در مرزهای شرقی خود شاهد ورود روزافزون پناهجویان افغان است.

مرزبانی ترکیه در روزهای اخیر گشت‌های هوایی و زمینی خود را در مرزهای مشترک با ایران افزایش داده است. مقام‌های ترک گفته‌اند که حدود ۱۸۲ هزار مهاجر ثبت شده افغان و حدود ۱۲۰ هزار مهاجر ثبت نشده این کشور در ترکیه به سر می‌برند.

مرزبانی ترکیه برای کنترل مرزها برج‌های نظارتی ایجاد کرده و از پهپادها و دوربین‌های مخصوص شب استفاده می‌کند. مقام‌های ترکیه گفته‌اند که بعد از پیروزی طالبان شاهد افزایش مهاجرت افغان‌ها نبوده‌اند، اما بعد از بسته شدن امکان خروج از فرودگاه کابل، رسیدن مهاجران تازه به ترکیه به دلیل دوری این کشور از افغانستان هفته‌ها وقت خواهد گرفت.

پلیس در شهر مرزی وان ۲۵ مهاجر را که اکثرشان افغان بودند، در یک ساختمان متروکه گرفتار کرد. آن‌ها گفته‌اند که بعد از روزها پیاده‌روی خود را به ترکیه رسانده‌اند. مقامات ترک گفته‌اند افرادی که در امتداد مرز بازداشت شوند به سمت ایرانی مرز فرستاده خواهند شد.

آن‌هایی که به دست پلیس می‌افتند برای بررسی امنیتی، انگشت‌نگاری و عکسبرداری به یک مرکز منتقل می‌شوند. یکی از این مهاجران در این مرکز گفته است. «یک ماه پیش خانه‌اش را در کابل ترک کرد و ترس داشت که به دلیل کار کردن با آمریکایی‌ها و ترک‌ها به عنوان راننده، مورد انتقام‌جویی طالبان قرار بگیرد.

پناهجویان افغان بعداً به مرکز بازگشت در شهر وان در شرق ترکیه منتقل می‌شوند و می‌توانند پیش از این که به کشورشان بازگشت داده شوند تا ۱۲ ماه در آنجا بمانند. فعلاً بازگشت دادن این پناهجویان به افغانستان متوقف شده است و حدود ۷۵۰۰ تن در این مراکز نگهداری می‌شوند.

رمضان سچیلمیش، معاون اداره مهاجرت ترکیه گفته که این نهاد تلاش می‌کند، آنانی را که نیازمند محافظت در برابر تهدیدات طالبان هستند شناسایی کرده و به کشور سومی منتقل کند. او افزود: «آنانی که نیاز به محافظت دارند از آنهایی که به دلیل اقتصادی به کشور ما آمده‌اند، باید جدا شوند. ما نمی‌توانیم همه را فقط به این خاطر که تابعیت افغانستان را دارند به صورت خودکار اخراج کنیم.»

در میان پناهجویانی که خود را به ترکیه می‌رسانند، بیش از پیش زنان و کودکان نیز دیده می‌شوند. ایران و ترکیه تنها کشورهایی نیستند که مانع از ورود پناهجویان افغان می‌شوند. یونان نیز حصار مرزی ۴۰ کیلومتری و نصب سیستم‌های نظارتی را تکمیل کرده تا مانع از ورود پناهجویان به اروپا شود. مهمت امین بیلمز، فرماندار استان مرزی وان می‌گوید: «بزرگ‌ترین آرزوی ما این است که موج مهاجرت افغان‌ها به وجود نیاید.»