حاشیه‌های "سوگواری در محرم" از زوایای متفاوت

در ایران به مناسبت‌های مختلف مراسم سوگواری گسترده برگزار می‌شود. بیشتر این مراسم‌‌ها برخواسته از مذهب تشیع‌اند و سابقه تاریخی دارند. محرم که یادآور کشته شدن سومین پیشوای مذهبی شیعیان است، یکی از مهمترین این مناسبت‌ها است.

اما شیوه برگزاری این سوگواری‌ها همیشه مشابه نبوده است و در طول زمان تغییر کرده است. چندی است که مراسمی با عنوان "همایش شیرخوارگان حسینی" در شهرهای مختلف ایران برگزار می‌شود.

این مراسم هر سال با گسترش و تبلیغات بیشتری برگزار می‌شود.

معمولا کودکان خردسال با لباس‌ها و نمادهای مذهبی حضور دارند.

این مراسم همزمان با نوحه‌خوانی و مرثیه سرایی است. سوگواران از طبقه‌های مختلف اجتماعی، کودکان خود را به این برنامه مذهبی می‌آورند.

همایش "شیرخوارگان حسینی" اشاره به باوری دارد که شیعیان بر اساس آن معتقد‌اند که "علی‌اصغر" فرزند خردسال حسین‌بن‌علی سومین پیشوای شیعیان با تیر سپاهیان یزید بن معاویه، خلیفه وقت مسلمانان در سال ۶۱ هجری قمری کشته شد.

در این مراسم گهواره‌های نمادین از علی‌اصغر نمایش داده می‌شوند که کودکان برای "متبرک شدن" در آنها قرار می‌گیرند.

شرکت‌کنندگان همچنین به دلایل مختلف در گهواره‌های نمادین و جایگاه ویژه مراسم پول می‌ریزند.

برخی از مراسم‌هایی از این دست انتقاد کرده و می‌گویند که این‌گونه مراسم می‌تواند تاثیر منفی بر کودکان داشته باشد.

این منتقدان همچنین تصریح می‌کنند که این رفتارها آغشته به "خرافات و باورهای غلط مذهبی" است.

برخی پژوهشگران مذهبی می‌گویند حکومت‌های وقت به فراخور شرایط زمان و منافع خود بخشی از واقعه عاشورا را برجسته می‌کنند.

به نظر می‌رسد برخی از شرکت‌کنندگان به بهانه‌ی حضور کودکان، باورهای مذهبی خود را دنبال می‌کنند.

صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران نیز در ترویج مراسم‌هایی همچون "شیرخوارگان حسینی " نقش قابل توجهی داشته است.

برخی سنت‌های قدیمی‌تر هم با انتقاد روبرو هستند. قمه‌زنی یکی از این رسوم است که عزاداران با شمشیر و خنجر بر سر و کمر خود می‌زنند تا خون جاری شود. تصویر قمه‌زنی شیعیان در پاکستان را نشان می‌دهد.

تصاویری از قمه‌زنی کودکان توسط پدر و مادرهای آنها وجود دارد که به علت دلخراش بودن امکان نمایش آنها نیست. عکس از مراسم "شیرخوارگان حسینی" در ایران.

مراسم‌های کمتر دلخراشی نیز وجود دارد. یکی از این رسوم تشت‌گذاری است. به نظر می‌رسد قدمت این مراسم به دوره صفویه باز می‌گردد و بر اهمیت آب و جایگاه آن در حادثه کربلا تاکید دارد. تشت‌گذاری معمولا در استان‌های ترک‌نشین ایران خصوصا اردبیل رواج دارد.

دسته‌های عزادار مذهبی هم با شکل و شمایل مختلف دسته‌های سوگواری را تشکیل می‌دهند. این گروه از عزاداران شمشیر بدست، آذربایجانی‌های مقیم مشهد هستند.

در برخی مناطق ایران مراسم سوگواری بیشتر شبیه "کارناوال‌های" مرسوم در کشورهای غربی است و عزاداران با لباس‌های مختلف در این مراسم شرکت می‌کنند. اغلب کارناوال‌ها در کشورهای غربی نیز ریشه مذهبی دارند.

بخشی از نسل جوان ایرانی اما تعریف دیگری از این مراسم دارد. محرم جدا از باورهای مذهبی فرصتی برای اعلام حضور نوع دیگری از فرهنگ در جامعه است که با سبک‌های سنتی متفاوت است.

همه رسوم تازه اما مورد پذیرش حکومت نیست. حکومت سعی می‌کند که کنترل کامل خود را بر این مراسم مذهبی تاریخی به طور کامل حفظ کند.

کشمکش میان تندروهای مذهبی، مذهبی‌های میانه‌‌رو و نسلی که میان مذهب و سبک جدید زندگی فاصله ایجاد کرده را می‌توان در این مراسم دید. هنور مشخص نیست که کدام گروه بتواند الگوی خود را به دیگران تعمیم دهد. گرچه هم‌اکنون نیز تغییرات زیادی رخ داده است.